Ως κάποιου είδους συνέχεια στο προηγούμενο άρθρο της Bloody Mary, θα αναφερθώ κι εγώ στην επιθετικότητα. Δεν εννοώ όμως την ακραία επιθετικότητα κάποιων λίγων, βάναυσων και διαταραγμένων ατόμων, αλλά την καταστροφική συμπεριφορά στην οποία μπορούμε να φτάσουμε όλοι μας, υπακούοντας στην εξουσία....Όπως έχει παρατηρηθεί κατά καιρούς, πολλοί κατά τα άλλα φιλήσυχοι πολίτες έχουν επιδείξει τρομακτικό βαθμό βιαιότητας σε πολέμους ή παρόμοιες καταστάσεις. Μια εξήγηση αυτού του φαινομένου μπορεί να αναζητηθεί στην έμφυτη επιθετική τάση του ανθρώπου, που βρίσκεται σε λανθάνουσα κατάσταση στην καθημερινή ζωή και εκδηλώνεται πλήρως σε εξαιρετικές περιστάσεις, όπως οι πόλεμοι. Αυτή η προσέγγιση όμως είναι ελλιπής, όσο και απλουστευτική. Ένας ακόμα παράγοντας που πρέπει να συνεκτιμηθεί είναι η υποταγή στην εξουσία, η οποία είναι θεμελιώδες χαρακτηριστικό ομάδων με αυστηρή πειθαρχία, όπως οι στρατοί. Το πείραμα του Milgram που θα αναλύσω παρακάτω αποκαλύπτει, ιδιαιτέρως ωμά, μέχρι που μπορεί να φτάσει ένας «συνηθισμένος άνθρωπος» υπακούοντας την εξουσία...
Ο Stanley Milgram, ψυχολόγος στο πανεπιστήμιο του Yale, διερεύνησε τη δυνητικά βίαιη συμπεριφορά των ανθρώπων, ως αποτέλεσμα συμμόρφωσης στην εξουσία. Τα πειράματα ξεκίνησαν τον Ιούλιο του 1961, τρεις μόλις μήνες μετά την έναρξη της δίκης του ναζιστή εγκληματία πολέμου Adolf Eichman στην Ιερουσαλήμ. Εμπνευσμένος από την προσωπικότητα του Eichman, που ήταν ένας φιλήσυχος οικογενειάρχης, ο οποίος υπό άλλες συνθήκες πιθανότατα να μην έβλαπτε ποτέ κανέναν, ο Milgram αποφάσισε να ελέγξει πειραματικά κατά πόσον οι εντολές από μια πηγή εξουσίας μπορούν να ενεργοποιήσουν βίαιη συμπεριφορά σε, κατά τα άλλα, ειρηνικά άτομα. Τα αποτελέσματα του πειράματός του γνώρισαν μεγάλη δημοσιότητα και πυροδότησαν μια πληθώρα συζητήσεων στην επιστημονική κοινότητα.
Η ομάδα του Milgram προσέλαβε, μέσω μιας αγγελίας στις εφημερίδες, τυχαίους άνδρες για να συμμετέχουν στο πείραμα. Οι συμμετέχοντες πληροφορούνταν ψευδώς οτι θα διερευνούσαν τις επιπτώσεις της τιμωρίας στη μάθηση. Στο πείραμα συμμετείχαν δύο άτομα κάθε φορά, τα οποία αναλάμβαναν, μετά από κλήρωση, το ρόλο του δασκάλου ή του μαθητή. Η κλήρωση όμως ήταν «στημένη» και οι πραγματικοί συμμετέχοντες επιλεγόταν κάθε φορά για το ρόλο του δασκάλου, ενώ το ρόλο του μαθητή έπαιζε ένας επαγγελματίας ηθοποιός. Ο ρόλος του μαθητή ήταν να απομνημονεύει μια σειρά από ζεύγη λέξεων, ενώ του δασκάλου να τον «τιμωρεί» για κάθε φορά που έκανε λάθος, υποβάλλοντάς τον σε ηλεκτροσόκ αυξημένης έντασης.
Στην αρχή της διαδικασίας, ο ερευνητής έδενε τον ηθοποιό-συνεργό σε ένα κάθισμα, άλειφε τα χέρια του με μια κρέμα, υποτίθεται για την αποτροπή εγκαυμάτων, και του τοποθετούσε τα ηλεκτρόδια. Ο «δάσκαλος», δήθεν κατά λάθος, άκουγε το «μαθητή» να παραπονιέται οτι έχει ένα μικρό πρόβλημα με την καρδιά του. Στη συνέχεια, ο δάσκαλος μεταφερόταν στη διπλανή αίθουσα, όπου του παρουσιαζόταν η γεννήτρια των ηλεκτροσόκ. Η οδηγίες που λάμβανε από τον ερευνητή ήταν να διοχετεύει προοδευτικά ισχυρότερα σοκ για κάθε λάθος του μαθητή, ξεκινώντας από τα 15V και φτάνοντας μέχρι τα 450V! Πάνω από κάθε ένδειξη της τάσης αναγραφόταν ένας χαρακτηρισμός: «ελαφρύ σοκ» στα 15V, φτάνοντας σε σοκ «εξαιρετικής έντασης» στα 315V, «κίνδυνος: πάρα πολύ ισχυρό σοκ» στα 375V, ενώ στα 450V υπήρχε το απαγορευτικό «ΧΧΧ».
Αφού ο συμμετέχων-δάσκαλος δεχόταν ένα δοκιμαστικό σοκ (για να διαπιστώσει οτι η γεννήτρια πράγματι λειτουργεί), ξεκινούσε η διαδικασία, κατά την οποία ο δάσκαλος διάβαζε τα ζεύγη λέξεων στο μαθητή και στη συνέχεια του έδινε τη μία λέξη, ζητώντας του το ζευγάρι της. Ο μαθητής είχε να επιλέξει μεταξύ τεσσάρων πιθανών απαντήσεων, ενώ σε κάθε περίπτωση λάθους ο δάσκαλος έπρεπε να του προκαλέσει ηλεκτροσόκ, ξεκινώντας από τα 15V. Ο ηθοποιός που ενσάρκωνε το μαθητή δεν δεχόταν φυσικά κανένα ηλεκτροσόκ, οι αντιδράσεις του όμως ήταν αληθοφανείς, καθώς από ένα σημείο και μετά χτυπιόταν στον τοίχο και ούρλιαζε, διαμαρτυρόμενος για την καρδιά του, ενώ σε ακόμα πιο προχωρημένη φάση σιγούσε εντελώς, αφήνοντας να εννοηθεί οτι λιποθύμησε ή πέθανε...
Οι περισσότεροι συμμετέχοντες σε κάποιο σημείο της διαδικασίας εξέφραζαν τις αμφιβολίες τους ή την επιθυμία τους να διακόψουν. Ο ερευνητής, που σαν «επιστήμονας» αναντίρρητα αντιπροσώπευε μια πηγή κύρους και εξουσίας, τους έδινε τότε τις εξής οδηγίες, με την ακόλουθη σειρά:
1.Παρακαλώ συνεχίστε
2.Το πείραμα απαιτεί να συνεχίσετε
3.Είναι απολύτως σημαντικό να συνεχίσετε
4.Δεν έχετε άλλη επιλογή, πρέπει να συνεχίσετε
Αν ο συμμετέχων επιθυμούσε ακόμα να διακόψει μετά από τις τέσσερις διαδοχικές οδηγίες, το πείραμα σταματούσε. Στην αντίθετη περίπτωση, ο τερματισμός της διαδικασίας γινόταν μόνο αφού ο «δάσκαλος» είχε διοχετεύσει τρεις φορές το μέγιστο σοκ των 450V στο μαθητή.
Πριν από τη διεξαγωγή του πειράματος, ο Milgram είχε ζητήσει από 110 ειδικούς να προβλέψουν μέχρι ποιο σημείο θα έφτανε ένας «φυσιολογικός» άνθρωπος. Οι προβλέψεις των ειδικών ήταν ιδιαίτερα αισιόδοξες, καθώς πίστευαν οτι μόνο το 10% των συμμετεχόντων θα ξεπερνούσε τα 180V και οτι κανένας δεν θα έφτανε μέχρι το τέλος. Στην πραγματικότητα, σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες ξεπέρασαν τα 180V, ενώ το 62,5% έφτασε μέχρι το τέλος, κάνοντας ισχυρά ηλεκτροσόκ 450V σε έναν άγνωστο, που μάλιστα είχε δηλώσει πως είχε πρόβλημα με την καρδιά του! Τα αποτελέσματα της έρευνας ήταν απροσδόκητα ακόμα και για τους ίδιους τους διοργανωτές της και αποτέλεσαν πηγή προβληματισμού για πολλούς επιστήμονες του χώρου. Το συγκεκριμένο πείραμα έδειξε το σημαντικό ρόλο που παίζουν οι πηγές κύρους και εξουσίας στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς και το σημείο στο οποίο μπορούν να φτάσουν απλοί άνθρωποι, απλά «υπακούοντας εντολές». Το άτομο που βρίσκεται σε μια τέτοια κατάσταση βλέπει τον εαυτό του ως «όργανο» μιας εξωτερικής εξουσίας, στην οποία μεταθέτει τις ευθύνες του.
Ο ίδιος ο Milgram έγραψε μεταξύ άλλων στο άρθρο του «Οι κίνδυνοι της υπακοής», το 1974:«Συνηθισμένοι άνθρωποι, κάνοντας απλά τη δουλειά τους, χωρίς να έχουν επιδείξει εχθρότητα στο παρελθόν, μπορούν να γίνουν όργανα μιας φρικτής καταστροφικής διαδικασίας. Επιπλέον, ακόμα και όταν τα αποτελέσματα του έργου τους γίνονται οφθαλμοφανή, και τους ζητείται να συνεχίσουν ενέργειες ασύμβατες με τα πλέον θεμελιώδη επίπεδα ηθικής, σχετικά λίγοι άνθρωποι έχουν την ικανότητα να αντισταθούν στην εξουσία.»
Τα παραπάνω είναι απογοητευτικά ως αποτρόπαια, κι όμως σκιαγραφούν ρεαλιστικά την πραγματικότητα. Λόγω της ανατροφής από τους γονείς, της σχολικής εκπαίδευσης και της επίδρασης των πανίσχυρων ΜΜΕ, η πλειοψηφία των ανθρώπων στις μέρες μας δεν είναι έτοιμη για την ελευθερία. Οι ίδιοι άνθρωποι που δυσκολεύονται να πάρουν αποφάσεις και να διαχειριστούν τη ζωή τους, δεν διστάζουν να θυσιάσουν όλες τις ελευθερίες τους για χάρη ενός επιβλητικού «ηγέτη», ο οποίος θα τους καθοδηγεί και θα αποφασίζει αντί για αυτούς. Για χάρη λοιπόν αυτού του «ηγέτη» μπορούν να ξεπεράσουν τις ηθικές τους αναστολές και να κάνουν πράγματα που σε άλλες περιπτώσεις θα θεωρούσαν καταδικαστέα. Ή μήπως η ταύτιση με τον «ηγέτη» φέρνει στην επιφάνεια κάποιες πιο βίαιες και σαδιστικές πλευρές του εαυτού τους, που πιθανότατα και οι ίδιοι αγνοούσαν; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι δύσκολη και σίγουρα δεν είναι η ίδια για κάθε άνθρωπο. Το μόνο σίγουρο είναι οτι η ανθρώπινη φύση είναι σκοτεινότερη από ότι συνήθως πιστεύουμε. Και φυσικά δεν αναφέρομαι σε κάποιους λίγους «διεστραμμένους», αλλά σε απλούς, καθημερινούς ανθρώπους, πιθανόν και εμάς τους ίδιους...
Στη συνέχεια σας παραθέτω ένα βίντεο (σε δύο μέρη) από μια επανάληψη του πειράματος του Milgram, που έγινε το 2009, για λογαριασμό του BBC. Είναι κάτι που νομίζω όλοι αξίζει να δείτε:
Από: FalseFaith
απιστευτο! και ομως ειναι απόλυτα λογικό και το βλέπουμε να συμβαίνει συνέχεια γύρω μας. το κάνουν οι δυνάμεις καταστολής, το κάνουν οι εφοριακοί,το κάνουν όσοι τους δίνεται η εξουσία και οι εντολές και το κάνουν πολλά χρόνια οι κυβερνήτες μας.
ΑπάντησηΔιαγραφή