ΥΠΟΣΥΝΕΙΔΗΤΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ - ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ

Υποσυνείδητα Μηνύματα – ‘Οπτικές καί ‘Ακουστικές τεχνικές χειραγώγησης τής Συνείδησης.

                                                        
ΕΙΣΑΓΩΓΉ

Τί ονομάζεται υποσυνείδητη πληροφορία ή υποσυνείδητο ερέθισμα;

Κάθε πληροφορία που φτάνει στο αισθητήριο της όρασης ή της ακοής ¹ αλλά δεν γίνεται αντιληπτή από τον άνθρωπο-δεκτή της πληροφορίας αυτής, παρά την υπαρξή της, αποτελεί υποσυνείδητο ερέθισμα ².

Αβίαστα προκύπτει το ερώτημα: μπορεί μια υποσυνείδητη πληροφορία να επηρεάσει τον δέκτη της παρά τη μη αντίληψη της;

Το ερώτημα αυτό αποτελεί ένα από τα πλέον αντιφατικά καί ενδιαφέροντα ζητήματα στη σχετική επιστημονική κοινότητα.

Ο Ν. Dixon στο βιβλίο του Preconscious Processing (Wiley 1981), ισχυρίζεται ότι το νόημα ενός υποσυνείδητου ερεθίσματος επεξεργάζεται από τον άνθρωπο-δέκτη. Ακόμα κι όταν το ερέθισμα δεν οδηγεί σε συνειδητή εμπειρία, τα αποτελέσματα αυτής της επεξεργασίας μπορούν να επηρεάσουν ενσυνείδητες αντιληπτικές ή μνημονικές διαδικασίες ³.

Παρά τίς αντικρουόμενες απόψεις στο θέμα της επίδρασης ή μη των υποσυνείδητων μηνυμάτων, ή τεχνική αυτή έχει εφαρμοστεί ευρέως σε πολλούς κλάδους όπως στη διαφήμιση, στην πολιτική προπαγάνδα, στην καθοδηγούμενη συμπεριφορά σε χώρους μαζικής συνάθροισης (super-markets κ.ά.).

Ειδικότερα δε για την υποσυνείδητη διαφήμιση, επικρατεί η άποψη ότι οι διαφημιστές χρησιμοποιούν την τεχνική των υποσυνείδητων μηνυμάτων για να προωθήσουν τα διαφημιζόμενα προϊόντα καί τελικώς να αυξήσουν τίς πωλήσεις αυτών.

1. ΟΙ ΙΔΙΩΤΙΚΟΙ ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΠΤΙΚΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΣΤΗΡΙΖΟΝΤΑΙ  ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ 

Η ιδιωτική τηλεόραση στηρίζεται οικονομικά (σχεδόν αποκλειστικά) στα έσοδα της από την προβολή των διαφημίσεων. Στήν Πράσινη Βίβλο για την Τηλεόραση Χωρίς Σύνορα της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων δηλώνεται ότι “η διαφήμιση ήδη συνεισφέρει στη χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων των περισσοτέρων ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών της Κοινότητας” καί ότι “στο μέλλον θα συνεχίσει να είναι ή βασική πηγή χρηματοδότησης για την τηλεόραση” ⁴.

¹ καί σε ορισμένες περιπτώσεις στο δέρμα.

² Τimothy Ε. Μoore, Τμήμα Ψυχολογίας, Glendon College, York University, Toronto, Skeptical Inquirer, Vol. 16 (Spring 1992), 273-281

³ Νorman Dixon, Υφηγητής Ψυχολογίας, University College, London.

⁴ Bir Ter Kuile European Reputation of Advertising? Handle with care! Rotterdam 1991.

                                                                    -2-

Συνεπώς οποιαδήποτε προσπάθεια αποκάλυψης των υποσυνείδητων τεχνικών στη διαφήμιση συναντά την αντίδραση όλων των ιδιωτικών ΜΜΕ καί τα περί υποσυνείδητης διαφήμισης αποκρύπτονται συστηματικώς.

Για να αποκτήσει ό αναγνώστης μια τάξη μεγέθους των ποσών πού δαπανώνται στην τηλεοπτική διαφήμιση αναφέρεται εντελώς ενδεικτικά ότι το έτος 1995 δαπανήθηκαν για τηλεοπτική διαφήμιση τα παρακάτω ποσά σε δραχμές ⁵ για τα αναφερόμενα προϊόντα:

ΑUDΙΟ ΤΕΧΤ τηλεφωνική επικοινωνία. 5.185.587.000	SΚΙΡ απορρυπαντικό 3.416.721.000	Πλυντηρίων
SLΙΜ προϊόντα αδυνατίσματος. 4.467.198.000	COCA-COLA 1.905.194.000	αναψυκτικό

Επίσης αναφέρεται ότι σήμερα (2002) ΚΑΘΕ ΜΙΑ προβαλλόμενη διαφήμιση στην τηλεόραση στοιχίζει στον διαφημιζόμενο από 1000-3000 ΕΥΡΩ (δηλαδή από 300.000-1.000.000 περίπου δρχ) ανάλογα με την ζώνη ακροαματικότητας στην οποία παρουσιάζεται.

2. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΣΥΝΕΙΔΗΤΗΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΕΡΕΘΙΣΜΑΤΟΣ

Παρατίθενται αποσπάσματα από σχετικά επιστημονικά άρθρα σχετικά με την επιρροή των υποσυνείδητων ερεθισμάτων:

Ι. ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΕΡΕΘΙΣΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΟΥΝ ΑΛΛΑ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΕΠΙΡΡΟΗ, William Raft Kunst – Wilson και R.B. Zalonc, Τομέας Ψυχιατρικής Νοσηλείας καί Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο του Michigan, Ann Barbor 48109, Science, Vol. 207 (1 February1980), 557-558

Σύνοψη. Ζώα και άνθρωποι εύκολα άναπτύσσουν ισχυρές προτιμήσεις για αντικείμενα, πού τους έχουν γίνει οικεία μέσω επαναλαμβανόμενων προβολών. Πειραματική μαρτυρία δείχνει ότι οι προτιμήσεις μπορούν να αναπτυχθούν ακόμη καί όταν αυτές οι προβολές είναι τόσο υποβιβασμένες πού η αναγνώριση τους να αποκλείεται., δηλαδή ακόμα κι αν το ερέθισμα είναι υποσυνείδητο μπορεί να επηρεάσει.

ΙΙ. ΥΠΟΣΥΝΕΙΔΗΤΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ (SUΒLIMINAL PERCEPTION): ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΛΑΝΕΣ, Τimothy E. Moore, Τμήμα Ψυχολογίας, Glendon College, York University, Toronto, Skeptical Inquirer Vol. 16 (Spring 1992) 273-281

Μπορεí το νόημα κάποιου διεγερτικού ερεθίσματος (stimulus) να επηρεάσει με κάποιο τρόπο την συμπεριφορά των παρατηρητών του χωρίς αυτοί να έχουν συναίσθηση (awareness) της ύπαρξής του. Μονολεκτικά, ΝΑΙ. Παρότι υπάρχει κάποια διαμάχη, υπάρχει επίσης αξιοσέβαστη επιστημονική απόδειξη ότι οι αντιδράσεις των παρατηρητών μπορούν να επηρεαστούν από ερεθίσματα τα οποία ισχυρίζονται ότι δεν έχουν δει.

Πώς θα μπορούσε να οριστεί η “συναίσθηση-αντίληψη (awareness)”. Ένας απλός τρόπος είναι να ερωτηθούν οι παρατηρητές αν συναισθάνθησαν-αντιλήφθησαν (aware) ή όχι το ερέθισμα. ‘Αν οι παρατηρητές αρνηθούν κάθε αντίληψη, τότε το ερέθισμα είναι εξ ορισμού κάτω από το ”όριο αντίληψης (awareness threshold)”, δηλαδή υποσυνείδητο.

⁵ Πηγή: Μedia Services, Δημοσιευμένο στον Ετήσιο Οδηγό Διαφήμισης Σύγχρονη Διαφήμιση Εκδόσεων Γ.Σ. Μπαρμπερόπουλου 1996.

                                                                 -3-

ΙΙΙ. ΥΠΟΣΥΝΕΙΔΗΤΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ: ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΑΓΟΡΑΖΕΙΣ ΕΙΝΑΙ ΟΤΙ ΒΛΕΠΕΙΣ, Τimothey E. Moore , Αναπληρωτής Καθηγητής Ψυχολογίας καί Εκπαίδευσης καί Πρόεδρος, Τμήμα Ψυχολογίας, Glendon College, York University, Toronto, Jurnal of Marketing, Vol. 46 (Spring 1982), 38-47

Πρακτικές δυσκολίες

Δεν υπάρχει ειδική ένταση η διάρκεια ερεθίσματος πού να μπορεί να εγγυηθεί για όλους τους θεατές υποσυνείδητη καταγραφή του ερεθίσματος.

‘Εστω κι αν 1% από 10.000.000 θεατές επηρεάζονται από ένα υποσυνείδητο μήνυμα καί 99% χάνουν τελείως το μήνυμα η ακόλουθη αγοραστική συμπεριφορά αυτού του 1% (100.000) μπορεί να κάνει το ερέθισμα αποτελεσματικό.” !!!

3. ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΩΝ ΥΠΟΣΥΝΕΙΔΗΤΏΝ ΜΗΝΥΜΑΤΩΝ 

Στίς αρχές του αιώνα ό Κ. Dunlap (1900) ζήτησε από κάποιους παρατηρητές να συγκρίνουν το μήκος ενός ζεύγους γραμμών. Σέ κάποιες δοκιμές ό Dunlap τοποθέτησε μία σκιά – δίπλα στη μία από τις γραμμές – τόσο αμυδρή ώστε να είναι σχεδόν ακατάληπτη (μη φανερή) από τον παρατηρητή δημιουργώντας έτσι τη γνωστή παραίσθηση Μuller-Lyer. Παρότι ή επέμβαση ήταν υποθετικά μη καταληπτή επέδρασε στην κρίση των παρατηρητών όσον άφορα το μήκος των δύο γραμμών.

Παρά τη δημοσίευση αντιφατικών μαρτυριών ό Ηοllingworth (1913) θεώρησε απαραίτητο να συζητήσει τίς επιπτώσεις των υποσυνείδητων πειραμάτων Μuller-Lyer για την αγορά στο βιβλίο του, Advertising and Selling : “Ακόμα κι αν ή προτροπή είναι υποσυνείδητη, έχει δύναμη να δράσει” (σελ. 229)

Στή δεκαετία ’30 καί ’40 ή ‘ερευνα έθεσε το ερώτημα: “Μπορούν να καταχωρηθούν-καταγράφουν ερεθίσματα πού παρουσιάζονται υποσυνείδητα;”. Στά σχετικά πειράματα παρουσιάσθηκαν υποσυνείδητα (σε στάθμες πολύ ασθενείς για ανίχνευση) διάφορα γεωμετρικά σχήματα καί χρώματα. Στούς παρατηρητές ζητήθηκε να περιγράψουν τί είδαν. Τα αποτελέσματα έδειξαν συνολικά θεωρούμενα ότι τα υποσυνείδητα ερεθίσματα μπορούσαν να καταγράφουν, γεγονός πού γίνεται πιο έντονο όσο αυξάνεται ή ένταση του ερεθίσματος (προς την κατεύθυνση του κατωφλίου άντιληπτικότητας).

Στά τέλη της δεκαετίας ’40 καί ’50 ένας αριθμός μελετών αξίωσε να περιγράψει την υποσυνείδητη διαδικασία, ένας άλλος αριθμός μελετών αποπειράθηκε να καθορίσει τίς αντιδράσεις στα υποσυνείδητα ερεθίσματα.

Μέχρι το 1957 πάνω από 140 άρθρα εμφανίσθηκαν στον τύπο σχετικά με την υποσυνείδητη πειθώ.

Αυτή ή γενική κατακραυγή παρακίνησε την Όμοσπονδιακή Επιτροπή Επικοινωνίας (Federal Communications Commission 1974) να βγάλει την απόφαση ότι ή υποσυνείδητη διαφήμιση είναι απατηλή καί η χρήση υποσυνείδητης καταχώρησης είναι ασυμβίβαστη με τίς υποχρεώσεις πού επιβάλλει η αδεία εκπομπής ενός ΜΜΕ. ⁶

⁶ Anthony Praktanis, University of California, Santa Cruz, Antony G. Greenwald, University of Washington (1988), Recent Perspectives on unconscious processing : still no marketing applications, Psychology & Marketing 5(4), 337-353

                                                                       -4-

Τό Σεπτέμβριο τού 1957 κάποιοι ανυποψίαστοι θεατές θεάτρου στο New Jersey προκλήθηκαν να “πιούν Coca-Cola” καί να “φάνε πόπ-κόρν” σε συντομότατα, εμφανιζόμενα μηνύματα πού υπερτέθησαν σε μία ταινία η οποία βρισκόταν σε εξέλιξη. Οι χρόνοι έκθεσης αυτών των μηνυμάτων ήταν τόσο μικροί πού οί θεατές δεν αντελήφθησαν κάποιο μήνυμα. Ό υπεύθυνος εμπορικός οίκος ανέφερε δραματική αύξηση στίς πωλήσεις της Coca-Cola καί του πόπ-κόρν παρότι δεν δόθηκε τεκμηρίωση αυτών των ισχυριζόμενων αποτελεσμάτων. Ή αντίδραση του κοινού ήταν παρ’ όλα αυτά άμεση καί ευρέως διαδιδόμενη: “…ή περισσότερο ανησυχητική καί σκανδαλώδης ανακάλυψη από τότε πού ό Mr. Gatling ανακάλυψε το όπλο του” (Nation 1957, σελ. 206).

Οί αντίπαλες εταιρείες ήσαν άγανακτισμένες πού ασυγχώρητοι ψυχολογικοί χειρισμοί θα εφαρμόζονταν πάνω σε αθώους καί μη ενήμερους καταναλωτές. Τα μυαλά “έχουν σπάσει καί προσπελαθεί” (New Yorker 1957, σελ. 33).

Ακόμα καί κάπου κάπου νόμοι σχεδιάστηκαν απαγορεύοντας τη χρήση της υποσυνείδητης διαφήμισης. Το Holywood ενσωμάτωσε την ιδέα σε δύο νέες ταινίες κι ένας ραδιοφωνικός σταθμός στο Seattle άρχισε να εκπέμπει “ύποακουστικά” μηνύματα όπως : “ή ΤV είναι πλήξη”.

Το Μαϊο τού 1978 οι διεξάγοντες έρευνα στην αστυνομία,σε μια μεσοδυτική πόλη προσπάθησαν να συλλάβουν ένα δολοφόνο σκορπίζοντας υποσυνείδητα μηνύματα ανάμεσα σε καρέ στα νέα της ΤV περιγράφωντας τον φόνο (New York Times 1978, σελ. c22).

Αργότερα τον ίδιο χρόνο μερικά υποκαταστήματα στο Toronto άρχισαν να εκπέμπουν υποσυνείδητα ακουστικά μηνύματα πού σκόπευαν να αποτρέψουν μελλοντικούς ληστές.

Οί “απειλητικές επιπτώσεις” αυτών των πρακτικών ανησύχησαν την Globe and Mail. Μπορούν αδίστακτοι πρωθυπουργοί να κάνουν υποσυνείδητη πολιτική προπαγάνδα; (Globe and Mail 1978, σελ.6) ⁷

4. ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ, ΥΠΟΣΥΝΕΙΔΗΤΟ, ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ, ΟΡΙΣΜΟΙ,ΔΙΕΥΚΡΙΝΗΣΕΙΣ 

ΣΥΝΕΙΔΗΣH – Ο ΟΡΙΣΜΟΣ

Ο ορισμός της συνείδησης παρουσιάζει εξαιρετικές δυσκολίες. Παρατίθενται σταχυολογημένες προσεγγίσεις του ορισμού της συνείδησης όπως συναντώνται στη βιβλιογραφία.

Για τίς υλιστικές θεωρίες ή συνείδηση είναι ένα είδος υποπροϊόντος της λειτουργίας ορισμένων τομέων του νευρικοί» συστήματος, κυρίως του φλοιού του εγκεφάλου ⁸.

Στήν Ψυχολογία έχει την έννοια της αυτογνωσίας, ότι δηλαδή ό άνθρωπος έχει ή αποκτά μέσω αυτής συναίσθηση του εαυτού του καί των εσωτερικών του καταστάσεων.

Στήν Ηθική θεωρείται ή δύναμη του πνεύματος του ελεύθερου ανθρώπου, ή οποία πρώτον βοηθά τον άνθρωπο να κρίνει την ηθική ποιότητα (αξία ή απαξία) των πράξεων (γενικά) καί δεύτερον, του υπαγορεύει ποιές από αυτές να τηρεί καί ποιές από αυτές να αποφεύγει ⁹.

Κατά τον Απόστολο Παύλο (‘Ορθόδοξη Παράδοση) συνείδηση είναι ό εσωτερικός ηθικός νόμος πού είναι γραμμένος μέσα στην καρδιά του κάθε ανθρώπου (βλ. Ρωμ. Β’ 14-15).

⁷ Moore, Τ.Ε. (1982). Subliminal advertising: What you see is what you get. Journal of Marketing, 46, σελ.38-47

⁸ Νέα Δομή, Εκδόσεις Τεγόπουλου-Μανιατέα, 1996, Τ.32, σελ. 206 καί 207

9 Μικρό Χριστιανικό Λεξικό, Επισκόπου Ευθυμίου Κ. Στυλίου, εκδ. Αποστολικής Διακονίας 1995. 

                                                                              -5-

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ, ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ – ΥΠΟΣΥΝΕΙΛΗΤΟ – ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ

H ψυχική ζωή μπορεί να νοηθεί ως μια σειρά oμόκεντρων κύκλων (κύκλων με κοινό κέντρο) – ΕΙΚΟΝΑ 1α, από τους οποίους ό εσωτερικός καί μικρότερος κύκλος παριστά ότι είναι εντονότερο στην ανθρώπινη αντίληψη-προσοχή σε δεδομένη στιγμή. Οι πλέον εξωτερικοί καί μεγαλύτεροι κύκλοι αντιπροσωπεύουν ψυχική ζωή στην οποία δεν δίνεται άμεση προσοχή καί δεν μπορεί να υπάρξει σαφής αντίληψη αυτής. Πρόκειται περί του λεγομένου υποσυνειδήτου ¹⁰ (subconsciousness).

Ο χώρος πού περικλείεται από τους κύκλους αυτούς ονομάζεται πεδίο συνείδησης. Έξω από το πεδίο συνείδησης βρίσκεται ή περιοχή του ασυνειδήτου (unconsciousness).

Η κλασική ψυχολογία, με διάφορα πειράματα, ερεύνησε το πλάτος καί τα όρια του πεδίου συνείδησης. Μια ανάλογη σχηματική απεικόνιση του πεδίου συνείδησης σχετίζεται με τον κύκλο της ΕΙΚΟΝΑΣ 1β διακρίνοντας αντίστοιχα ένα κεντρικό σημείο, την προσοχή, καί τα περιφερειακά κράσπεδα. Λεπτομερέστερα η κεντρική ανοιχτόχρωμη περιοχή του κύκλου περιστάνει την περιοχή μέγιστης προσοχής – η κατ’ εξοχήν συνειδητή περιοχή του πεδίου – ενώ οδεύοντας προς τη σκοτεινή περιφέρεια ή προσοχή μειώνεται. Τα σημεία της συνείδησης πλησίον της σκοτεινής περιφέρειας ονομάζονται “κράσπεδα συνείδησης” καί σ’ αύτά εδράζονται τα λιγότερο έως σχεδόν μη συνειδητά νοήματα. Στά κράσπεδα συνείδησης βρίσκεται ή περιοχή του υποσυνείδητου.

Τα γεγονότα πού βρίσκονται στην κεντρική περιοχή του πεδίου συνείδησης (δηλαδή τα γεγονότα πού προσέχει κάποιος περισσότερο) επιδρούν σε μεγάλο βαθμό στον καθορισμό της συμπεριφοράς του. Όμως υπάρχουν καί πολλές περιπτώσεις οπού το πρόσωπο-υπόκείμενο αντιδρά σα να είχε επίγνωση ενός ερεθίσματος-γεγονότος το οποίο βρίσκεται στην περιοχή του υποσυνειδήτου. Έτσι το υποκείμενο αντιδρά σα να είχε επίγνωση ενός ερεθίσματος ενώ αποκλείεται ή γνώση του. π.χ. αυτό μπορεί να συμβεί στην περίπτωση των ονείρων πού προκαλούνται από ερεθισμούς αρκετά ασθενείς ώστε να μην επιφέρουν αφύπνιση καί στους ερεθισμούς της λεγομένης ύποοριακης ¹¹ ή υποσυνείδητης διαφήμισης (subliminal advertisement).

Όπως προαναφέρθηκε το ασυνείδητο είναι ό χώρος πού περικλείει το πεδίο συνείδησης (ΕΙΚΟΝΑ 1) δηλαδή το μέρος του ψυχικού μηχανισμού πού βρίσκεται έξω από τη συνείδηση ¹². Πολύς λόγος έχει γίνει σχετικά με την έννοια αυτή κυρίως από τον Σ. Φρόϋντ, τον Κ. Γιούνγκ κ.ά.¹³

Μετά τα παραπάνω υποσυνείδητη ονομάζεται ή οπτική ή ακουστική διαφήμιση που απευθύνεται στο υποσυνείδητο.

Οι τρόποι κατασκευής των υποσυνείδητων μηνυμάτων καθώς καί στοιχεία από την επιστημονική προσέγγιση του θέματος παρατίθενται πιο κάτω.

¹⁰ Μεγάλη Παγκόσμιος Εγκυκλοπαίδεια, Εκδόσεις Σ. Παπαδημητρακόπουλου, 1978, Τ.21, σελ.146

¹¹ Νέα Δομή , Εκδόσεις Τεγόπουλου-Μανιατέα,1996, Τ.32, σελ. 206 καί 207

¹² Νέα Δομή , Εκδόσεις Τεγόπουλου-Μανιατέα,1996, Τ.5, ΣΕΛ. 286

¹³ Μεγάλη Παγκόσμιος Εγκυκλοπαίδεια, Εκδόσεις Σ. Παπαδημητρακόπουλου, 1978, Τ.3, σελ.688

                                                                       -6-

5. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΥΠΟΣΥΝΕΙΔΗΤΩΝ ΜΗΝΥΜΑΤΩΝ 

Τέσσερις τύποι παρουσίασης ερεθισμάτων καλούνται συχνά ύποσυνείδητοι:

1. Υποκατωφλικά ερεθίσματα-διεγέρσεις (Subthreshold Stimuli)

Τα ερεθίσματα μπορούν να παρουσιασθούν σε ενεργειακές εντάσεις πού είναι πολύ ασθενείς για να ανιχνευθούν. Όπτικά σχήματα πού παρουσιάζονται σε πολύ χαμηλές στάθμες φωτισμού ή με πολύ χαμηλή αντίθεση -contrast- σε σχέση με την υπόλοιπη εικόνα είναι υποσυνείδητα, όπως είναι επίσης καί ακουστικά σχήματα πού παρουσιάζονται με πολύ χαμηλό λόγο σήματος προς θόρυβο. Ή τεχνική αυτή ήταν δημοφιλής στους ερευνητές των δεκαετιών ’30 καί ’40.

2. Συγκεκαλυμμένα ερεθίσματα-διεγέρσεις (Masked Stimuli)

(α). Ενεργειακή συγκάλυψη (energy masking, ή metacontrast ή backward masking) πού συνίσταται στην παρουσίαση μιάς φωτεινής αναλαμπής (συγκάλυψη) αμέσως πρίν ή μετά από ένα σύντομα παρουσιαζόμενο σχήμα-ερέθισμα,

(β). Μέ Συγκάλυψη σχήματος (Pattern Masking) όπου είναι ή παρουσίαση ενός σχηματοποιημένου ερεθίσματος (συγκάλυψη) αμέσως μετά τη σύντομα παρουσιαζόμενη διέγερση.

3. Ερεθίσματα-διεγέρσεις πού διαφεύγουν την προσοχή

Μπορεί να χρησιμοποιηθεί πλήθος διαδικασιών για να αποσπασθεί η προσοχή από το παρουσιαζόμενο ερέθισμα. Για ακουστικά ερεθίσματα η συχνά χρησιμοποιούμενη ερευνητική διαδικασία είναι να δέχεται το άτομο (πού συμμετέχει στο πείραμα) τη “σκίαση”, δηλαδή τη μεγαλόφωνη επανάληψη ενός μηνύματος στο ένα αυτί, γεγονός πού το υποχρεώνει να αγνοήσει ένα μήνυμα στο άλλο αυτί.

Όσον αφορά την εικόνα ένα ερέθισμα πού διαφεύγει την προσοχή μπορεί να παρουσιαστεί:

α) Περιφέρειακά στο οπτικό πεδίο, όταν το άτομο ασχολείται με κάτι άλλο πού απαιτεί να έχει την προσοχή του στραμμένη σε διαφορετική θέση.

(β) Κεντρικά στο οπτικό πεδίο κατά τη διάρκεια ενός άλλου καθήκοντος πού απαιτεί γνωστική δραστηριότητα ασυμβίβαστη με την επεξεργασία του ερεθίσματος πού διαφεύγει την προσοχή.

(γ) ‘Ως ένα σχήμα τοποθετημένο σ’ ένα διαφορετικού περιεχομένου περιβάλλον .

4. Όπτικά μετασχηματισμένα ερεθίσματα-διεγέρσεις (Figurally transformed stimuli)

Πρόκειται για μια πολύ μεγάλη κατηγορία τεχνικών. Περιλαμβάνει την παρουσίαση μιας εικόνας ή λέξης πού είναι τόσο συγκεχυμένη ώστε να μην είναι αναγνωρίσιμη, τη διάσπαση ενός σχήματος καί την ανασυγκρότηση των επιμέρους τμημάτων του, το φιλτράρισμα υψηλόσυχνων ηχητικών σημάτων ή την αντίστροφη ήχογράφιση. Αυτή ή κατηγορία διαφέρει από την προηγούμενη στο ότι εδώ το ερέθισμα είναι απροσδιόριστο έστω κι αν ή προσοχή είναι στραμμένη προς αυτό. ¹⁴

¹⁴ Anthony Praktanis, University of California, Santa Cruz, Antony G. Greenwald, University of Washington (1988), Recent Perspectives on unconscious processing : still no marketing applications Psychology & Marketing 5(4), 337-353

                                                                             -7-

6. ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΙΣ ΥΠΟΣΥΝΕΙΔΗΤΕΣ ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η υποσυνείδητη διαφήμιση είναι απαγορευμένη από την Νομοθεσία παρότι χρησιμοποιείται ευρύτατα στην Ελληνική τηλεόραση. Πιο συγκεκρ ι μένα: Η διαφήμιση (τηλεοπτική) δεν πρέπει να χρησιμοποιεί τεχνικές που απευθύνονται στο υποσυνείδητο, Άρθρο 6§1 εδ. γ’ Προεδρικό Διάταγμα 236/1992 καί 3§3 Κανονισμού 3/1991 του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης (Ε.Σ.Ρ.).

Σημειωτέον ότι το παραπάνω Προεδρικό Διάταγμα 236/1992 της 10/16 Ιουλίου 1992 (Φύλλο Εφημερίδας της Κυβέρνησης ΦΕΚ Α’ 124) αφορά την “Ασκηση τηλεοπτικών δραστηριοτήτων στην Ελλάδα σε συμμόρφωση προς την οδηγία 89/552/ΕΟΚ του Συμβουλίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων της 3.10.89.

7. ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΑ ΚΥΜΑΤΑ, ΡΥΘΜΟΙ

Στό ανθρώπινο σώμα υπάρχει κατανεμημένο το νευρικό σύστημα δηλαδή το σύστημα εκείνο πού ρυθμίζει τίς λειτουργίες καί ελέγχει τίς αντιδράσεις του ανθρωπίνου οργανισμού. Το νευρικό σύστημα διακινεί τίς πληροφορίες πού δέχονται από το περιβάλλον τα αισθητήρια όργανα, προς τον εγκέφαλο ή προς το νωτιαίο μυελό καί μεταφέρει εντολές αντίστροφα από τον εγκέφαλο καί το νωτιαίο μυελό προς τους μυς¹⁵,¹⁶,¹⁷.

Η διακίνηση εντολών καί πληροφοριών μεταξύ εγκεφάλου, νωτιαίου μυελού, αισθητηρίων οργάνων καί μυών γίνεται μέσω των νεύρων. Τα νεύρα καί το υπόλοιπο νευρικό σύστημα συνίσταται από τους νευρώνες. Οι νευρώνες είναι οι βασικές μονάδες, τα κύτταρα του νευρικού συστήματος. Οι πληροφορίες πού διακινούνται σε όλο το νευρικό σύστημα είναι ηλεκτρικοί παλμοί πού προκαλούνται από έσωκυτταρικές μεταβολικές διεργασίες.

Εστιάζουμε τη συζήτηση μας στους νευρώνες του εγκεφάλου. Παρατηρείται σε αυτούς ηλεκτρική δραστηριότητα. Η ηλεκτρική δραστηριότητα αποτελεί τη βιοχημική συνέπεια:

α. της λειτουργίας του εγκεφάλου χωρίς ερέθισμα από τίς αισθήσεις ή

β. της λήψης καί επεξεργασίας πληροφορίας από τα αισθητήρια όργανα¹⁸.

Καί στίς δύο περιπτώσεις δηλαδή στη λειτουργία του εγκεφάλου χωρίς εξωτερικό ερέθισμα καί στην περίπτωση λήψης καί επεξεργασίας πληροφορίας από τα αισθητήρια οί ηλεκτρικές αλλαγές μπορούν να καταγραφούν με μικροηλεκτρόδια εισαγόμενα μέσα ή κοντά στο νευρώνα. Ηλεκτρόδιο σε άμεση επαφή (με τραυματικό τρόπο) με τον εγκέφαλο παίρνει σήματα από σχεδόν 0 έως 100 mV σε διάφορες συχνότητες. Ή σημαντικότερη διαγνωστική περιοχή συχνοτήτων είναι 1 μέχρι 15 Hz (επαναλήψεις ανά δευτερόλεπτο). Τα ίδια ηλεκτρικά σήματα μπορούν να καταγραφούν με μη τραυματικό τρόπο τοποθετώντας επίπεδα ηλεκτρόδια (κυρίως από χλωριούχο άργυρο) σε επαφή με την επιφάνεια του δέρματος της κεφαλής. ‘Η παρεμβολή μεταξύ του ηλεκτροδίου καί του εγκεφάλου ενός στρώματος πάχους 2-3 cm (δέρμα, κρανίο, σκληρά μήνιγγα), εξασθενεί το σήμα κατά τουλάχιστο 10 φορές. Ή ενίσχυση καί καταγραφή αυτών των ηλεκτρικών σημάτων-κυμάτων, πού αντιπροσωπεύουν ένα άθροισμα ταυτόχρονων ηλεκτρικών αλλαγών πολλών εγκεφαλικών κυττάρων, αποτελεί το ήλεκτροεγκεφαλογράφημα (ΗΕΓ, electroencephalograph – EEG). Ένα τυπικό ηλεκτροεγκεφαλογράφημα παρουσιάζεται στην ΕΙΚΟΝΑ 2.

¹⁵ Στοιχεία Βιοηλεκτρισμού (Γιά φοιτητές φυσικής), Βασ. Πρώιμου, Καθηγητή Ιατρικής Σχολής, Πανεπιστήμιο Πατρών,1988, σελ79-81

¹⁶ Βιολογία Γ’ Λυκείου, ΟΕΔΒ, 1995, σελ.243-244

¹⁷ Βιολογία Α’ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ, 2001,σελ.205

                                                                        -8-

Οταν επιβληθεί ένα αισθητικό ερέθισμα π.χ. λάμψη στα μάτια, ήχος στα αυτιά, πίεση στο δέρμα καί γενικά ερέθισμα προερχόμενο από μία εκ των πέντε αισθήσεων, ή πληροφορία του ερεθίσματος μεταβιβάζεται διαμέσου των αισθητικών νεύρων στην υπεύθυνη για την επεξεργασία της περιοχή του εγκεφάλου. Εκεί προκαλεί μικρή αλλαγή (5-10%) του δυναμικού πού λέγεται προκλητό δυναμικό καί πού ύπερτίθεται στο δυναμικό της λειτουργίας του εγκεφάλου χωρίς εξωτερικό ερέθισμα. Το ύψος της κυματομορφής του ηλεκτρικού δυναμικού αυξάνει βέβαια με το πλήθος (π.χ. 100) ίδιων διαδοχικών διεγέρσεων των οποίων προστέθηκαν τα προκλητά δυναμικά ¹⁸.

Η πιο διακριτή συχνότητα του ΗΕΓ αυξάνει από 3-4 Hz κατά τη γέννηση, σε 8-12 Hz στον ενήλικα.

Άν ό εξεταζόμενος αναπαύεται με κλειστά μάτια και ηλεκτρόδια στο δεξιό και αριστερό ινιακό (occipital) τμήμα του εγκεφάλου καταγράφεται δυναμικό συχνότητας 8-13 Hz. Αυτό ονομάζεται ρυθμός α ή κύματα α. Μόλις ανοίξουν τα μάτια ακόμη καί σε σκοτεινό δωμάτιο δηλαδή χωρίς εξωτερικό ερέθισμα, ό ρυθμός α διακόπτεται.

Επίσης η έντονη προσπάθεια επίλυσης δύσκολου προβλήματος διακόπτει το ρυθμό α ακόμα κι αν τα μάτια είναι κλειστά καί το άτομο περνά στο ρυθμό β.

Ο χαρακτηριστικός ρυθμός αλλάζει με την κατάσταση εγρήγορσης, ανάπαυσης ή ύπνου του ατόμου. Τα κύματα διεγερμένου εγκεφάλου έχουν μεγάλη συχνότητα καί μικρό πλάτος. Όσο ηρεμεί ό εγκέφαλος μεγαλώνει το πλάτος καί μειώνεται ή συχνότητα του ρυθμού. Οι διάφορες χαρακτηριστικές περιοχές συχνοτήτων των δυναμικών του ΗΕΓ χαρακτηρίζονται διεθνώς με τα ελληνικά γράμματα.

ΔΕΛΤΑ: <4 Hz,

ΘΗΤΑ: 4-8 Hz,

ΑΛΦΑ: 8-13 Hz,

ΒΗΤΑ >13 Ηζ ¹⁸.

Ο ΠΙΝΑΚΑΣ 1 δείχνει την αντιστοιχία συχνοτήτων καί καταστάσεων του εγκεφάλου.

Κατά τη διάρκεια της ημέρας καί της νύχτας το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα καταγράφει ηλεκτρικά κύματα των οποίων ή συχνότητα κυμαίνεται όπως στην ΕΙΚΟΝΑ 3 καί είναι συνάρτηση της κατάστασης εγρήγορσης ή χαλάρωσης του ατόμου.

¹⁸ Στοιχεία Βιοηλεκτρισμού (Γιά φοιτητές φυσικής), Βασ. Πρώιμου, Καθηγητή Ιατρικής Σχολής, Πανεπιστήμιο Πατρών,1988, σελ.146-149, 154-155

                                                                         -9-

8. ΔΙΕΓΕΡΣΗ ΤΩΝ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΩΝ ΚΥΜΑΤΩΝ (BRAIN WAVE SIMULATION), ΣΤΡΟΒΟΣΚΟΠΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ, ΥΠΟΣΥΝΕΙΔΗΤΗ ΥΠΟΒΟΛΗ ΜΕΣΩ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗΣ ΔΙΕΓΕΡΣΗΣ 

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος ως μέρος του υλικού κόσμου υπόκειται στους φυσικούς νόμους. Στόν υλικό κόσμο τα πλέον σύνθετα περιοδικά συστήματα προσεγγίστηκαν με το μοντέλο του αρμονικού ταλαντωτη. Βάσει όσων προειπώθηκαν ο εγκέφαλος φαίνεται να λειτουργεί ως ένας ηλεκτρικός αρμονικός ταλαντωτής ¹⁹ πού έχει συγκεκριμένες ιδιοσυχνότητες (δηλαδή ορισμένες συχνότητες – αυτές των εγκεφαλικών κυμάτων ΑΛΦΑ, ΒΗΤΑ, ΘΗΤΑ καί ΔΕΛΤΑ από περίπου 0 έως 30 καί πλέον Hz – στίς όποιες “ταλαντώνεται” αν λειτουργεί χωρίς ερεθίσματα από τίς αισθήσεις. Συνεπώς οποιοδήποτε περιοδικά μεταβαλλόμενο δυναμικό ασκείται σ’ αυτόν – λόγω εξωτερικών διεγέρσεων στα αισθητήρια όργανα – δρα ως εξωτερική ηλεκτρομαγνητική δύναμη πού ύποβάλλλει τον εγκέφαλο σε εξαναγκασμένη αρμονική ταλάντωση με τη συχνότητα της εξωτερικής διέγερσης. Άν δε ή συχνότητα της εξωτερικής διέγερσης εμπίπτει στην περιοχή 0 – 40 Hz (περιοχή εγκεφαλικών ρυθμών), τότε ό εγκέφαλος “συντονίζεται” με το εξωτερικό ερέθισμα προκαλώντας καί την ανάλογη κατάσταση εγρήγορσης με βάση τον ΠΙΝΑΚΑ 1.

Έτσι πολύ απλά αν το εξωτερικό ερέθισμα είναι μια λευκή λάμπα πολλαπλών αναλαμπών (στροβοσκόπιο) ή ένα LED (Light Emitted diode) πού αναβοσβήνουν με συχνότητα 5 Hz τότε ο εγκέφαλος συντονίζεται στη συχνότητα αυτή πού αντιστοιχεί στα κύματα ΘΗΤΑ καί πέφτει σε μια κατάσταση βαθείας χαλάρωσης σύμφωνα με τον ΠΙΝΑΚΑ 1.

¹⁹ καί συνεπώς βάση των εξισώσεων Maxwell ως ένας ηλεκτρομαγνητικός αρμονικός ταλαντωτης

                                                                           -10-

Το μοντέλο αυτό ίσως φαίνεται πολύ απλοϊκό αλλά πάντα, στο φυσικό κόσμο, ένα οσοδήποτε πολυσύνθετο φαινόμενο προσεγγίζεται αρχικώς με την πλέον λιτή θεωρία. Υπάρχει πληθώρα επιστημονικών αναφορών σχετικά με τη χρήση καί τα αποτελέσματα του συντονισμού αυτο, π.χ. Joseph Glickson, Department of Psychology, Tel Aviv University, ” Photic Driving and Altered States of Consciousness: An Exploratory Study ”, in Imagination Cognition and Personality, vol 6(2), 1986-87, pp. 167-182:

Τέσσερα πρόσωπα εκτέθηκαν σε εξωτερική οπτική διέγερση 18, 10 καί 6 Hz. Στά δύο πρόσωπα υπήρξε ανταπόκριση και εγκεφαλική διέγερση όπως έδειξε το ήλεκτρο/φημα (ΕΕG). Τά άτομα αυτά είχαν μεταβολές στην κατάσταση εγρήγορσης τους. Τα άλλα δύο άτομα είχαν ανάλογες εμπειρίες μετά όμως από πολλαπλές επαναλήψεις του πειράματος. Το πείραμα έδειξε δτι το εξωτερικό φωτεινό άναβοσβήνον ερέθισμα προκαλεί διαφορετικές καταστάσεις εγρήγορσης ανάλογα με την εφαρμοζόμενη συχνότητα.

Είναι γνωστές στο ευρύ κοινό οί λυχνίες πολλαπλών αναλαμπών δηλαδή τα στροβοσκόπια πού τα χρησιμοποιούν καί στίς discotheque. Οί συσκευές αυτές αναβοσβήνουν τόσες φορές το δευτερόλεπτο όσες επιλέξει o χρήστης τους. Οι λυχνίες αυτές όταν τοποθετηθούν στο οπτικό πεδίο κάποιου ανθρώπου μπορούν υπό προϋποθέσεις αναβοσβήνοντας με κάποια συχνότητα να προκαλέσουν μεταβολές ηλεκτρικής δραστηριότητας ίδιας συχνότητας στον εγκέφαλο.

Αποτελεί αξιοσημείωτο γεγονός ότι στην Ακαδημία της Αμερικάνικης Αεροπορίας (United States Air Force Academy – USAFA) είναι όχι μόνο γνωστή η δράση του στροβοσκοπίου αλλά περιλαμβάνεται στην παρουσίαση των μη φονικών όπλων καί γίνεται λόγος για το φαινόμενο του στροβοσκοποπίου (stroboscopic flashing effect).

 Συγκεκριμένα στό άρθρο Nonlethal Weapons : Terms and References τού Robert J. Bunker αναφέρεται ότι : Οί στροβοσκοπικές συσκευές χρησιμοποιούνται ενάντια σε διαδηλωτές καί σε συχνότητες αναβοσβήματος 5-15 Hz προκαλούν διάφορα συμπτώματα ενώ σε μικρό ποσοστό ανθρώπων μπορούν να προκαλέσουν επιληψία. Σέ άλλo σημείο του ιδίου κειμένου αναφέρεται: Στροβοσκόπια μεγάλης έντασης πού πάλλονται κοντά στίς συχνότητες των εγκεφαλικών κυμάτων μπορούν να προκαλέσουν ίλιγγο, αποπροσανατολισμό καί εμετό. Στροβοσκόπια υπέρυθρης ακτινοβολίας – πού διαπερνά τα κλειστά βλέφαρα των ματιών – καί συσκευές υπερήχων είναι πιθανό να χρησιμοποιήθηκαν από την ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΝΟΤΙΟΥ ΑΦΡΙΚΗΣ για πρόκληση επιληπτικών παροξυσμών κατά τίς ανακρίσεις.

                                                                       -11-

Είναι γνωστό από τους ασχολούμενους με ανακριτικές διαδικασίες πώς εδώ καί πολλά χρόνια (πάνω από 40), μια πάγια χρησιμοποιούμενη μέθοδος ανακρίσεων είναι ή λάμπα πού αναβοσβήνει με σταθερό ρυθμό ορισμένες φορές το δευτερόλεπτο. Η λάμπα αυτή λειτουργεί συνεχώς μέχρι να “σπάσει” ό άνακρινόμενος.

Συμπερασματικά οί συχνές εναλλαγές φωτός-σκότους (στροβοσκοπικό φαινόμενο) στις διαφημίσεις της ΤV και στα σήματα διαφόρων εκπομπών όπως Big Brother – Antenna καί Bar-Mega Channel) αποσκοπούν στο συντονισμό των εγκεφαλικών μας κυμάτων

Οταν δε οι εναλλαγές αυτές κυμαίνονται μεταξύ 4 καί 7 Hz (κύματα ΘΗΤΑ- ΠΙΝΑΚΑΣ 1) τότε απευθύνονται στο υποσυνείδητο προσπαθώντας να παρακάμψουν τίς οποιεσδήποτε αναστολές μας σχετικά με το συνπροβαλλόμενο αντικείμενο.

Αν οί εναλλαγές κυμαίνονται από 8-13 Hz (κύματα ΑΛΦΑ), ειδικότερα σέ προχωρημένες νυκτερινές ώρες προβολής, τότε επιδιώκεται ή αφύπνιση του θεατή καί ή παρακολούθηση με ενδιαφέρον του επακόλουθου θεάματος.

Τελειώνοντας αναφέρεται ότι ή μέθοδος των υποσυνείδητων διαφημίσεων φαίνεται ότι είναι τόσο αποτελεσματική ώστε ό κ. Μπούς τή χρησιμοποίησε στον προεκλογικό του αγώνα κατά του αντιπάλου του κ. Γκόρ στη μάχη για την Προεδρία των ΗΠΑ το 2000. Μετά από καταγγελία του κ. Γκόρ η υποσυνείδητη διαφήμιση σταμάτησε. (Σχετικός δικτυακός τόπος:

http://edition.cnn.com/2000/ALLPOLITICS/stories/09/13/campaign9_13.a.tm/index.html?iref=allsearch

http://edition.cnn.com/2000/books/news/05/08/political.etiquette/index.html?iref=allsearch

9. ΚΑΙ ΚΑΤΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ: ΜΠΟΡΕΙ ΤΟ ΗΕΓ ΝΑ ΜΕΤΡΗΣΕΙ ΤΗΝ ΨΥΧΗ, ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ; 

Με βάση όσα ειπώθηκαν τα ηλεκτρικά δυναμικά του εγκεφάλου δηλαδή τα εγκεφαλικά κύματα διαφόρων συχνοτήτων μετριούνται εύκολα μέ το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (ΗΕΓ-ΕΕG), καί το συγκεκριμένο ηλεκτροεγκεφαλογράφημα συνδέεται με τη δεδομένη κατάσταση συνείδησης σύμφωνα με την υπάρχουσα σχετική βιβλιογραφία.

Όμως τα ΗΕΓ αποτελούν μόνο μια έμμεση ένδειξη προσδιορισμού της σύζευξης των νευρολογικών δομών του εγκεφάλου με αυτό πού ονομάζεται πνεύμα- συνείδηση (mind-consciousness).

Το πνεύμα – συνείδηση είναι ένα φαινόμενο πεδίου πού συνδέεται μεν με το σώμα καί τίς νεύρο λογικές δομές του εγκεφάλου (Hunt1995), όμως κανείς δεν μπορεί να μετρήσει το πεδίο αυτό άμεσα. Δεν υπάρχει αντικειμενικός τρόπος μέτρησης του πνεύματος ή της συνείδησης με ένα όργανο.

Οί μοντέρνοι ψυχολόγοι ισχυρίζονται ότι έχουν εντοπίσει το πνεύμα στον εγκέφαλο κι έχουν διαπιστώσει ότι η συνείδηση είναι αποτέλεσμα ηλεκτροχημικής δραστηριότητας.

Υπάρχουν ωστόσο διαρκώς πληθυνόμενες ενστάσεις προς την αντίθετη κατεύθυνση. Δεν υπάρχει νευροφυσιολογική έρευνα πού να δείχνει τελικά ότι τα υψηλότερα επίπεδα του πνεύματος (ενόραση – insight, δημιουργικότητα – creativity, φάντασία – imagination, κατανόηση – understanding, σκέψη – thought, διαίσθηση – intuition, πρόθεση – intent, κρίση – decision, επιγνώση – knowing, ψυχή – soul, βούληση – will, διάθεση – spirit) εδράζονται στον εγκεφαλικό ιστό (Hunt 1995).

Ο Penfield ένας διαπρεπής σύγχρονος νευροφυσιολόγος, δηλώνει ότι το ανθρώπινο πνεύμα λειτουργεί έστω καί στην κατάσταση της αναισθησίας παρά την ελαχιστοποιημένη εγκεφαλική δραστηριότητα. Τα εγκεφαλικά κύματα ήταν σχεδόν απόντα – σχεδόν μηδενικό ηλεκτροεγκεφαλογράφημα ενώ το πνεύμα ήταν τόσο ενεργό όπως καί στή φυσιολογική κατάσταση εγρήγορσης. Η μόνη διαφορά ήταν στην κατάσταση επίγνωσης (conscious).

                                                                      -12-

Στήν ίδια γραμμή με τον Penfield άλλοι ερευνητές έχουν αναφέρει συναίσθηση (awareness) σε ασθενείς σέ κωματώδη κατάσταση (Hunt 1995) καί υπάρχουν διαρκώς αυξανόμενες αποδείξεις πού υπαγορεύουν ότι είναι δυνατή η συναίσθηση ενώ υπάρχει ελαττωμένη δραστηριότητα του εγκεφαλικού φλοιού (Fischer 1971, West 1980, Delmonte 1984, Goleman 1988, Jevning, Wallace & Beidenbach 1992, Wallace 1986, Mavromatis1991) ²⁰

Όπως μας αναφέρει ό καθηγητής Κ. Καρακατσάνης ²¹ προς το παρόν δεν υπάρχουν αξιόπιστες κλινικές μέθοδοι για την εκτίμηση του περιεχομένου της συνείδησης. Έτσι δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ένας ασθενής πού εμφανίζει σχεδόν μηδενικό ηλεκτροεγκεφαλογράφημα λόγω ατυχήματος ή ασθένειας ή λόγω λήψης χημικών ουσιών, δεν έχει συνείδηση.

Ο Sam Parnia ένας από δύο γιατρούς από το Southampton General Hospital της Μεγάλης Βρετανίας πού μελετούν σχετικά θέματα δήλωσε στίς 27 Ιουνίου 2001 στο Πρακτορείο Ειδήσεων Reuters ότι οί έρευνες είναι πολύ σημαντικές προς την έξης κατεύθυνση: έχουμε ομάδα ανθρώπων πού ενώ δεν έχουν καμμία εγκεφαλική λειτουργία, εντούτοις έχουν καλά δομημένες, διαυγείς νοητικές διαδικασίες με συλλογισμό καί μνήμη κατά τη στιγμή πού οί εγκέφαλοι τους έδειχναν εκτός λειτουργίας. Χρειαζόμαστε να κάνουμε περισσότερες μελέτες αλλά ή πιθανότητα είναι βεβαιότητα, στο να προτείνουμε ότι η συνείδηση  ή η ψυχή συνεχίζει να σκέπτεται καί να συλλογίζεται έστω κι αν ή καρδιά του ανθρώπου έχει σταματήσει, δεν αναπνέει καί ή εγκεφαλική του δραστηριότητα είναι μηδενική. Κατά τη διάρκεια της αρχικής έρευνας, είπε ο Parnia 63 ασθενείς με καρδιακή προσβολή όπου εθεωρούντο κλινικά νεκροί αλλά αργότερα ανένηψαν περιέγραψαν τίς εμπειρίες τους. Από αυτούς 56 είπαν ότι δεν είχαν καμμιά ανάμνηση από το διάστημα οπού ήσαν αναίσθητοι καί 7 ανέφεραν ότι είχαν μνήμες. Από αυτούς οί τέσσερεις ανέφεραν διαυγείς μνήμες σκέψης , συλλογισμών καί επικοινωνίας με άλλους μετά τη διάγνωση από τους γιατρούς περί της μη λειτουργίας των εγκεφάλων τους.Από το αρχικό πείραμα, ο Parnia και οί συνεργάτες του έχουν βρει πάνω από 3500 ανθρώπους με διαυγείς μνήμες όπου λάμβαναν χώρα κατά το χρονικό διάστημα όπου εθεωρούντο κλινικά νεκροί. Πολλοί από τους ασθενείς, είπε ό Parnia, δίσταζαν να μοιραστούν τίς εμπειρίες τους φοβούμενοι ότι θα θεωρούνταν τρελλοί. ²²

Ιωάννης Π. Κωτσαλάς,

Δρ. Φυσικός Ε. Μ. Πολυτεχνείου

²⁰ http://www.brain.web-us.com/thescience.htm

²¹ Κ.Καρακατσάνης (2001), Εγκεφαλικός Θάνατος, Ταυτίζεται με τον θάνατο τού Ανθρώπου ; University Studio Press, β’ έκδοση, σελ.73,74

²² Scientists say Mind continues after brain dies,http://www.crystalinks.com/biobrain.html

norfid.wordpress.com